W grudniu ub. roku Zgromadzenie Związku Gmin Karkonoskich podjęło bulwersującą uchwałę ws. uchylenia swej uchwały z 30 stycznia 2009 r. ws. utworzenia Parku Kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej, w której przygotowaniu, a później w opracowaniu planu ochrony Parku aktywnie działała nasza Fundacja. Trudno było nie zareagować na tę decyzję i gdy ze znacznym opóźnieniem dowiedziałem się o niej, to natychmiast skierowałem na ręce Pani Barbary Obelindy, Dolnośląskiego Konserwatora Zabytków interwencyjne wystąpienie z 10 lutego br., którego najistotniejsze fragmenty przedstawiam poniżej:
(…) W związku z podjęciem ww. Uchwały, bez przeprowadzenia jakichkolwiek konsultacji w tej sprawie z zainteresowanymi stronami, z rażącym naruszeniem obowiązującego prawa i także Statutu ZGK wnosimy, by zechciała Pani Konserwator w trybie nadzwyczajnym wezwać (…) do podjęcia działań prowadzących do rewizji stanowiska Zgromadzenia ZGK, wyrażonego w ww. Uchwale i jej uchylenia.
W uzasadnieniu naszego wystąpienia chcę wskazać na następujące fakty:
- nie znane są mi informacje o przeprowadzeniu jakichkolwiek konsultacji społecznych nt podjęcia planowanej likwidacji Parku z zainteresowanymi stronami, w tym. m. in. z Fundacją Karkonoską – wykonawcą projektu planu ochrony, opracowanego w 2019 r. na zlecenie Związku Gmin Karkonoskich (…);
- rażące naruszenie obowiązującego prawa wiąże się z nierespektowaniem przez władze ZGK obowiązku uzyskania wymaganej przez Ustawę o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków przy planowanej likwidacji Parku (…);
- naruszenie obowiązującego prawa ma miejsce także w przypadku podjęcia działań przez ww. władze niezgodnie z obowiązującym Statutem ZGK, który wśród jego statutowych zadań na pierwszym miejscu wymienia w par. 7: „podejmowanie wspólnych działań w zakresie ochrony wód, ziemi i powietrza oraz krajobrazu, będących bazą dla rekreacji i turystyki krajowej i zagranicznej”;
- przyjęcie omawianej Uchwały ma miejsce w sytuacji, gdy nie miały miejsca żadne okoliczności, które świadczyłyby o tym, że obiekty zabytkowe i ich otoczenie, wchodzące w skład Parku, uległy zniszczeniu w stopniu powodującym utratę (ich) wartości historycznej, artystycznej lub naukowej albo których wartość (…);
- i na koniec – podjęta Uchwała może bardzo utrudnić (lub wręcz uniemożliwić) kontynuowanie zabiegów, jakie podjęte zostały przez Fundację Doliny Pałaców i Ogrodów dla uzyskania wpisu tego obszaru na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (…).
Niezadługo potem do władz Związku zwróciła się pani Konserwator w swoim piśmie z 18 marca br., w którym m. in. napisała:
Zwracam się do Państwa o wyjaśnienie przyczyn podjęcia przez Zgromadzenie Związku Gmin Karkonowskich Uchwały (…) w sprawie uchylenia Uchwały nr 48/XVII/09 Zgromadzenia Związku Gmin Karkonoskich z dnia 30 stycznia 2009 roku w sprawie utworzenia Parku Kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej (…).Wobec brzmienia art. 16 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w sprawie utworzenia parku kulturowego, w takim samym trybie należałoby procedować w wypadku jego uchylenia, czyli uzyskać opinię Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Podobnie, w związku z brzemieniem art. 16 ust. la, należałoby postąpić z obwieszczeniem i ogłoszeniami publicznymi w sprawie uchylenia parku kulturowego z podaniem przyczyny rezygnacji z ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi (…). Nie jest znane też uzasadnienie tak ważkiej uchwały, jak uchwała o uchyleniu Parku Kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej.
Zwracam się także do Państwa o zmianę stanowiska w sprawie likwidacji Parku Kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej (…). Niewątpliwie w Kotlinie Jeleniogórskiej mamy do czynienia z bardzo cennym dziedzictwem, krajobrazem kulturowym i historycznie ukształtowaną przestrzenią. Są tu zabytki o najwyższej w naszym kraju randze: „Pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej” uznane za Pomnik Historii (…), szereg zabytków o wartości ponadregionalnej i regionalnej, powiązanych z historycznie ukształtowanym krajobrazem (…). W obiekty zabytkowe tego obszaru zainwestowano bardzo wiele środków publicznych i niepublicznych, to inwestowanie nadal trwa. Zmodernizowane obiekty przyciągają turystów z kraju i spoza jego granic. W takim stopniu, w jakim Kotlina Jeleniogórska jest już znana, nastąpi negatywny oddźwięk Państwa decyzji o likwidacji parku kulturowego (…).
Jest to sytuacja bez precedensu, jaka nie wydarzyła się jeszcze w Polsce (…).Podjęta przez Państwa decyzja źle świadczy o środowisku Kotliny w zakresie dbałości o jej walory kulturowe i krajobrazowe. Ponadto likwidacja Parku Kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej będzie miała negatywny wpływ na starania o wpisanie tego obszaru na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Na koniec pozwalam sobie wyrazić nadzieję, że sprawa parku kulturowego w Kotlinie Jeleniogórskiej nie jest jeszcze zamknięta (…).
W odpowiedzi na to wystąpienie otrzymano pismo ZGK z 12 kwietnia br., w którym zabrakło zupełnie odpowiedzi na postawione przez panią konserwator zarzuty i skoncentrowano się na odnotowaniu kolejnych wydarzeń, które wg władz Związku doprowadziły do likwidacji parku. A oto najważniejsze fragmenty ww. wystąpienia:
(…) Zgromadzenie Związku Gmin Karkonoskich w dniu 15 grudnia 2020 r. podjęło uchwałę nr 41/XII/20 w sprawie uchylenia uchwały nr 48/XVII/2009 z dnia 30 stycznia 2009 r., co było konsekwencją braku możliwości realizacji postanowień uchwały przyjętej w 2009 r. Podjęcie ww. uchwały kończy proces likwidacji Parku Kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej w dotychczasowej formule, (…rozpoczęty w 2014 r.) uchwałą nr 115/59/14 w sprawie ustalenia procedury likwidacji Parku, (a) powodem podjęcia takiej decyzji był fakt, iż od 2009 roku: 1) nie został zatwierdzony przez Zgromadzenie ZGK w plan ochrony Parku, gdyż dokument nie został zaopiniowany przez Gminy Mysłakowice, Podgórzyn i Kowary (…) i 2) nie zostało zrealizowane zalecenie Nadzoru Wojewody Dolnośląskiego nakazujące powołanie przez Związek jednostki organizacyjnej zarządzającej Parkiem. Ww. zadania nie zostały zrealizowane do dnia podjęcia uchwały w grudniu 2020 roku.
Jednocześnie należy podkreślić, że Rady Gmin przyjęły uchwały uchylające wcześniejsze rozstrzygnięcia pozytywnie opiniujące utworzenie Parku, które stanowiły podstawę jego utworzenia i zostały wymienione w § 1 uchwały nr 48/XVII/09 (:) 12 listopada 2014 r. Rada Gminy Mysłakowice podjęła Uchwałę Nr LVI/349/14 w sprawie uchylenia Uchwały Nr 111XVIII/2008 Rady z 28 marca 2008 r. w sprawie zaopiniowania projektu utworzenia Parku Kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej, 28 stycznia 2015 r. Rada Gminy Podgórzyn podjęła Uchwałę Nr V/16/15 w sprawie uchylenia Uchwały XXVII/253/08 z dnia 1 października 2008 r. w sprawie zaopiniowania (itd.), i 14 grudnia 2020 r. Rada Miejska w Kowarach podjęła Uchwałę Nr XXXII/197/20 w sprawie uchylenia Uchwały Nr XXX/145/08 z dnia 9 października 2008 r. w sprawie zaopiniowania (itd.). Biorąc powyższe pod uwagę, jedynym możliwym na ten moment rozstrzygnięciem było przyjęcie uchwały uchylającej uchwałę Nr 48/XVII/09 Zgromadzenia Związku Gmin Karkonoskich z dnia 30 stycznia 2009 r. w sprawie utworzenia Parku Kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej.
(…) Nie może ujść uwadze, że przepis art. 16 ust. 1a ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami stanowi o obowiązku ogłoszenia i obwieszczenia jedynie w przypadku „podjęcia prac nad utworzeniem parku kulturowego”, co ma umożliwiać składanie wniosków dotyczących „projektu uchwały o utworzeniu parku kulturowego”. W przepisie tym nie ma mowy o jakichkolwiek innych pracach np. związanych z likwidacją parku kulturowego czy o podjęciu uchwały w tym przedmiocie. Przepisu tego nie można w żaden sposób wykładać rozszerzająco i odnosić do procedur rozpoczętych przed datą jego wejścia w życie, tym bardziej, że nie obowiązywał on także w dniu podjęcia przez Zgromadzenie Związku Gmin Karkonoskich uchwały nr 48/XVII/2009 o utworzeniu Parku Kulturowego Kotliny, tj. w dniu 30 stycznia 2009 r. W świetle powyższego jednoznacznie należy stwierdzić, iż Związek Gmin Karkonoskich dopełnił wszelkiej staranności, aby decyzja o odstąpieniu od tworzenia parku kulturowego była decyzją przemyślaną, transparentną i zrozumiałą. Uchwała nr 41/XII/20 w sprawie uchylenia uchwały nr 48/XVII/2009 z 30 stycznia 2009 r., podjęta została zgodnie z obowiązującymi przepisami, co potwierdzone zostało przez Wydział Nadzoru i Kontroli Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego.
Bezdyskusyjnym pozostaje, że Kotlina Jeleniogórska to obszar o bardzo cennym dziedzictwie, z licznymi zabytkami o znaczeniu ponadregionalnym, który wymaga ochrony i dbałości. Park kulturowy jest jedną z ustawowych form ochrony zabytków w Polsce. Uchwalenie uchwały nr 41/XII/20 nie oznacza, że teren ten pozostanie bez ochrony prawnej lub że taka ochrona nie jest potrzebna. W moim przekonaniu formuła ochrony obszaru w ramach parku kulturowego jest jak najbardziej możliwa. Należy jedynie wspólnie z Gminami wypracować mechanizm funkcjonowania parku, akceptowalny przez wszystkie strony.
Szkoda, że w tej informacji nie odnotowano tego, że niezależnie od podjętego w 2014 r. procesu likwidacji Parku, o czym dowiedziałem się dopiero z tejże informacji – 2 grudnia 2016 r. podpisana została umowa ZGK i Fundacji Karkonoskiej na opracowanie projektu planu ochrony Parku, który został sporządzony w l. 2017-2019 i co chyba ewidentnie stało w sprzeczności z działaniami na rzecz prowadzonego aż przez 6 lat procesu likwidacji Parku…Ale żeby nie przedłużać tej notatki o kolejne wątki – pozostańmy dobrej myśli co do pozytywnego rozwiązania w najbliższej przyszłości narosłych wokół idei powołania parku kulturowego we wschodniej części Kotliny Jeleniogórskiej problemów i zasadniczej zmiany nastawienia władz samorządowych w stosunku do tej idei.
Janusz Korzeń, Prezes Zarządu FK